De oorsprong van de familienaam van Achthoven

Er bestaan in Nederland zeker drie dorpen met de naam Achthoven: Achthoven in Leiderdorp aan de Rijn; Achthoven bij Montfoort aan de Hollandsche IJssel; en Achthoven bij Lexmond aan de Lek. Ook heeft er een Achthoeven bestaan in de Hollandsche Waard bij Strijen, dat echter in 1421 met de Elisabethsvloed in zijn geheel is weggespoeld. In 1661 wordt er in Staphorst (Overijssel) een gehucht Achthoeven / Agthoven vermeld, dat later op een kaart als Achthoeven-slag wordt aangeduid. Daarnaast bestaat er een gehucht Achthoeven in Udenhout, vermeld in 1734, dat ook op een kaart vermeld wordt in 1842. Uit elk van de 3 dorpen Achthoven zijn er families afkomstig die de naam van Achthoven hebben aangenomen (zie verder).

Cleyne Does in Achthoven

De Cleyne Doeswetering in Achthoven, Leiderdorp.
Rechts van het water lag rond 1325 de 44 morgen van Gerard Screvel,
vermoedelijk de zoon van Screvel van Achtehoven, vermeld in 1296.
Op de voorgrond de Achthovenerweg aan de Oude Rijn.
Op de achtergrond de hoeve, waar Anna die Bruun woonde in 1554,
de schoonmoeder van kapitein Cornelis Cornelisz van Achthoven.

Achthoven onder Leiderdorp. Zie kaart uit 1867.

Het land Achthoven aan de Rijn onder Leiderdorp wordt voor de eerste keer vermeld in de archieven van de Domproost van Utrecht in 1393, naar aanleiding van wat later in 1413 de hofstede Achthoven wordt genoemd en in 1423 de woninghe Achthoven, en nu huize Agthoven. Dat was een van de 14 lenen van de Domproost van Utrecht in wat nu de polder Achthoven heet. Dit leen, 32 morgen groot, was in 1393 het leen van ridder Jacob van Rijsoord, zoon van Aelwijn Gerard Aelwijnsz en kleinzoon van Gerard Aelwijnz, die zorg droeg voor de herberg van de graaf van Holland in Leiden vlak bij de Pieterskerk. Deze Gerard Aelwijnsz wordt al in 1319 vernoemd te Leiden als volwassene en was de zoon van Aelwijn en Volckwijf. Hij was ook rentmeester van de graaf in Zeeland. Aangezien er in 1240 al een Aelwijn (als eerste van een lijst van 17 namen) vernoemd wordt als leenman van de Domproost van Utrecht in Achthoven, is het niet onmogelijk dat we hier met diens nazaat te maken hebben. Deze lenen van de Domproost van Utrecht bedroegen in 1415 tezamen zo'n 204 morgen en vormden een geheel midden in wat nu de polder Achthoven is. Vanaf dat jaar is de grootte van de afzonderlijke lenen bekend. Het is wel waarschijnlijk dat het deze lenen zijn waaraan de naam Achthoven is te danken: mogelijk vormden ze oorspronkelijk 8 hoeven van rond 32 morgen (= 28 ha.) elk, in De Oude Venen in 'Holtland'.

De parochie van Leiderdorp was oorspronkelijk een gebied dat viel onder de abdij van Egmond en gaat in ieder geval terug tot het jaar 940 toen de toenmalige bisschop van Utrecht daar minstens vier hoeven als leengoed had in Leithon. Ze werden toen vernoemd in een lijst van al zijn goederen, die hij maakte nadat hij vanuit Zutphen was teruggekeerd naar Utrecht, toen in 922 (na 80 jaar bezetting) de Vikingen werden verslagen door Dirk, de leider van de Friezen en eerste graaf van Holland. Het gebied wordt echter mogelijk pas rond 1240 ontgonnen - het kanaal de Does moet dan al gegraven zijn geweest -, al was het mogelijk al langs de Rijnoever bewoond. De huidige verdeling van Achthoven door de bestaande sloten stamt dus al van voor 1240!

Maar ten oosten van dat leengebied van Utrecht lag in Achthoven tot aan Koudekerke nog zeker zo'n 84 morgen, waarvan een deel toebehoorde aan de Commandeur van de St. Pieterskerk te Leiden en een ander deel aan de abdis van Rijnsburg. Ten westen van het leengebied van Utrecht lag in Achthoven tot aan de Does nog minstens zo'n 115 morgen, waaronder de 47 morgen van het huis ter Does en de 44 morgen van Gerard Screvel. De polder Achthoven (zonder de gronden van het huis Ter Does) was in 1514 zo'n 400 morgen groot in totaal.

Maar ten westen van de Does tot aan de kerk van Leiderdorp lag nog een gebied van meer dan 160 morgen dat al leengoed was van de graaf van Holland in 1281. In dit gebied hadden in 1281 Dirk van der Does 39 morgen en de genoemde Gerard Screvel 40 morgen leenland van de graaf. En over dit stuk plus de 115 morgen ten oosten van de Does (in Achthoven) had Jan Screvel, samen met een Philips Heinenz, de koren- en de smaltienden als leen van het huis van Culemborch rond 1330. Aangezien de naam Screvel niet alleen als voornaam maar ook als familienaam werd gebruikt, vermoed ik toch dat de in 1296 in Leiden vermelde Screvel van Achtehoven de vader was van Gerard en Jan Screvel. Screvel van Achtehoven stond toen, samen met Boudyn van Zwieten, borg voor diens broer Gerard van Zwieten voor de verkoop van een stuk grond in Hazerswoude. Daarmee is de naam van Achtehoven dus ouder dan de vermelding van het land Achthoven, tenminste in de archieven. De gebroeders Screvel behoorden daarmee tot de grootste landeigenaren in Leiderdorp in die 14e eeuw. De familie Screvel zou een eenhoorn in hun wapen gevoerd hebben. Floris Screvel, een kleinzoon van Gerard Screvel, zal, schout van Leiderdorp geworden in 1392, iets na 1405 (waarschijnlijk) kinderloos sterven. Maar hij had nog broers, o.a. Gerard Screvel in Koudekerke.

Er zijn dus twee soorten tienden in Achthoven: die van Culemborch en die van de Domproost van Utrecht. De tienden van het huis van Culemborch zouden rond 1390 in zijn geheel overgaan naar Pieter Hughensz (ook genoemd van Zwieten: hij voerde drie draken in zijn wapen), de kleinzoon van de bovengenoemde Philips Heynenzoon, en komen in 1452 in handen van Willem Claesz Doornick, brouwer te Leiden. In 1492 worden deze tienden gebruikt voor de stichting van het St.Anna Hof te Leiden en worden ten eigen (eigendom) van Willem, zoon van genoemde Willem, in 1505. De tienden van de Domproost in Achthoven blijven bestaan tot de Franse Revolutie. Het is niet onwaarschijnlijk dat de latere familienaam van Achthoven met de tienden te maken heeft.

Het zou echter tot 1580 duren voordat opnieuw de naam van Achthoven als familienaam gebruikt zou worden, dus pas zo'n 300 jaar na Screvel van Achtehoven.

Vanaf 1617 zijn er nog andere families die de familienaam van Achthoven gaan gebruiken.
Naar alle waarschijnlijkheid komen de volgende families uit dit Achthoven:

  1. Het was Cornelis Cornelisz van Poelgeest, schout van Leiderdorp van 1575 tot 1579, die op 22 november 1580 ook - voor het eerst - Cornelis Corneliszoon van Achthoven genoemd wordt. Hij was toen quartiermeester van de nachtwacht van Leiden, waar hij ook woonde met zijn vrouw Maria Jacobsdr, wier moeder Anna die Bruun lange tijd op de Cleyne Does in Achthoven woonde. Cornelis, geboren in 1550, was de zoon van Cornelis Aelwijnsz van Poelgeest, schout van Leiderdorp van 1569 tot 1574, vlak voor het einde van het beleg van Leiden. Zijn moeder was Marye Claesdochter. Zijn grootvader was Aelwijn Cornelisz - geboren in 1483 - ; hij had land in eigendom in Achthoven, tussen dat van de Commandeur van de Pieterskerk en de abdis van Rijnsburg, en was gebruikte tevens de 29 morgen land van de hofstede Agthoven. Deze Aelwijn was de zoon van Cornelis Dirksz en Pieter Alijt. Cornelis Cornelisz van Achthoven voerde, als schout, het Poelgeest wapen met op de dwarsbalk een klaverblad en zonder de naam van Poelgeest. Hij was kapitein van het Staatse Leger van 1585 tot 1611. Hij is driemaal getrouwd geweest. Bij Maria Jacobs heeft hij vanaf 1575 zes kinderen, van wie Aelwijn, vaandrig in 1599, en Pieter, luitenant, de naam van Achthoven voerden. Uit zijn tweede huwelijk, in 1589 te Zierikzee, met jonkvrouw Magdalena Jansdr van Couwerven (dochter van Jan Jansz van Couwerven, dijkgraaf van Tholen, en jonkvrouw Balbina Jacobsdr van Bleijswijck) heeft hij 4 kinderen: Johan van Achthoven, kapitein in Zeeland; Cornelis Cesar van Achthoven, vaandrig en geboren in 1597 in Bergen op Zoom; en Hector van Achthoven. Of zij nog kinderen gehad hebben is onbekend. Na 1629 is niets meer van hen bekend. De familienaam van deze tak sterft waarschijnlijk uit in 1672 met de dood van Jan Jansz van Achthoven te Leiden, die nog erfgenaam van Cornelis Cornelisz van Poelgeest genoemd wordt in 1673.

  2. Jacob Jansz van Achthoven en zijn broer Mourijn Jansz van Achthoven, geboren rond 1580, worden met hun familienaam pas voor het eerst vernoemd in 1617 te Leiden. Hun vader was Jan Jacobsz de backer van Leiderdorp. Deze moet tweemaal gehuwd zijn geweest. Alleen de kinderen uit zijn tweede huwelijk worden van Achthoven genoemd. Jan Jacobs had zeker zo'n 25 morgen land ten westen van de Does in de Monnikenpolder. Maar hij, of in ieder geval zijn zoon Mourijn, had ook een deel van de hofstede ter Does in beheer, in de polder Achthoven. De familienaam van deze tak sterft uit in 1672 met de dood van Jan Jansz van Achthoven te Leiden.

  3. Arend Dirksz van Achthoven en zijn broer Adriaen Dirksz van Achthoven worden als zodanig met hun familienaam pas voor het eerst in 1617 genoemd te Leiden. Zij, en hun broer Cornelis, zijn geboren rond 1580 en de zonen van Dirks Cornelisz de boomgaardman uit Leiden. Deze had tuinen in De Waard van Leiderdorp. Over de nalatenschap van zijn ongehuwde zuster Neeltgen Cornelisdr van Achthoven zullen verscheidene processen gevoerd worden. Arend wordt adelborst genoemd. Zij zijn het die als leden van de 40-raad van Leiden het Achthoven wapen voeren met de acht (4-3-1) burchten, zoals nog zichtbaar is op de voorgevel van het Pesthuis te Leiden, waarvan Cornelis Adriaensz van Achthoven medestichter en regent was in 1660. De familienaam van deze tak sterft (waarschijnlijk) uit met het kinderloos overlijden van Dirk Jacobsz van Achthoven in 1679, lid van de 40-raad van Leiden.

  4. Pieter Claes Aelwijnsz van Achthoven wordt voor het eerst met familienaam vernoemd in Leiderdorp in 1619. Hij is dan al hoogbejaard. Hij is de zoon van Claes Aelwijnsz, geboren in 1510, die in Achthoven minstens 20 morgen land in eigendom moet gehad hebben. Pieter moet zeker nog 4 broers (Jacob, Cornelis, Symon en Wouter) gehad hebben en nog minstens twee zusters. Maria Claesdr van Achthoven wordt in 1619 begraven in de Pieterskerk van Leiden met een grafsteen die er nu nog ligt.

  5. Philips Symonsz van Achthoven wordt pas in 1626 als zodanig genoemd (te Warmond). Hij is dan voor de tweede keer getrouwd. Hij is de zoon van Symon Philipsz uit Noordwijk, waar deze leenman was van de graaf van Holland van twee stukken land. Onder zijn nazaten zijn burgemeesters van Noordwijk en Voorhout (Cornelis Dirksz van Achthoven). Hun familienaam van Achthoven is blijkbaar blijven bestaan tot heden ten dage.

  6. Philips Cornelisz van Achthoven huwt in 1630 met de naam van Achthoven. Hij is geboren in Hazerswoude, wordt bij zijn huwelijksakte vermeld. Aangezien hij ook Philips Pietersz van Achthoven wordt genoemd, is het wel waarschijnlijk dat zijn onbekende vader een Cornelis Pietersz is geweest. De familienaam van deze tak sterft uit in 1724 met het overlijden van Sophia van Achthoven, gehuwd met Dr. Johan Huybrechts. Hun nageslacht zal in 1840 in het bezit komen van de hofstede Agthoven in Achthoven tot 1880.

Het blijft een vraag of de bovenstaande families van Achthoven een gemeenschappelijke oorsprong hebben. Het is niet onmogelijk omdat de eerste en tweede tak familie van elkaar zijn. Opvallend is wel de telkens terugkerende naam van Aelwijn en Cornelis in deze takken. Tot nu toe kennen we de samenhang, als die er is, van deze takken van Achthoven niet, maar gezien de vage aanwijzingen lijkt het echt niet onmogelijk, dat die samenhang er is. Deze takken zijn terug te vinden in Leiderdorp, Leiden, Zoeterwoude, Voorschoten, Noordwijkerhout, Warmond, Noordwijk, Voorhout en waarschijnlijk ook in Amsterdam, en mogelijk ook in 's-Gravenzande die via Loosduinen ook in Den Haag vermeld worden.. Maar de eerste tak dus ook in Bergen op Zoom en Venetie.

Er zijn nog minstens 3 families die Achthoven (en later ook Agthoven) heten zonder van, oorspronkelijk afkomstig van Leiderdorp: hun nazaten zijn terug te vinden in Hazerswoude, Zoeterwoude, Zoetermeer en Rotterdam. top

Achthoven onder Montfoort

Achthoven onder Montfoort aan de Hollandsche IJssel

Achthoven onder Montfoort Zie kaart uit 1866.

Achthoven (ook genoemd Achtehoeven) onder Montfoort wordt voor het eerst vernoemd in de oorkonden van het Sticht Utrecht op 1 febr. 1297: "Heer Willem, bisschop t'Utrecht, verleent Hendrik de Rover, borchgrave van Montfoort, dat huys tot Montfoirt, met vijf doorgaende hoeven, noch Heeswijcs gerecht, tins ende tienden, Willemscoep gerecht, tins en tienden, Achthoven gerechte en tins, noch de weert van Montfoort, noch de visscherien in den IJssel van Snodelhoeck tot Oudewater toe, noch die scouwe van den IJsseldijc van Haestrechter weer langes de IJssel totten nieuwen dam toe ende den Leckendijck nederwerts van den nieuwen dam tot Schoonhoven aen die mueren; item die tienden van Ratelis. Dato 1297, was het segel af."

Daarna wordt dit Achthoven nog vermeld op 4 april 1313; 14 maart 1386; 17 febr. 1476; 11 aug. 1438; 10 mei 1443; en op 20 juni 1494.

De heerlijkheid Achthoven aan de Hollandsche IJssel bij Montfoort viel dus onder de heren van Montfoort tot 1476 en daarna onder de heren van Zuylen van Haar.

  1. Hendrik Arisse van Achthoven / van Agthoven uit Blokland is de zoon van Arien Hendriksen van Agthoven uit Blokland (in 1729 begraven te Montfort). Woont te Willescop en overlijdt in 1752 te Willescop (begraven te Montfoort). Huwt (1) Willeschop (RK) in 1719 Matie Gijsen van Agthoven uit Willescop, dochter van Gijsbert Jansen van Achthoven en Lijsbeth Cornelisse (zie onder Lexmond). Zij overlijdt als huisvrouw van Hendrik van Agthoven in 1741 te Willescop (te Montfoort begraven). Hij huwt (2) Willeschop (RK) in 1743 Marigje Janse van der Steegt uit Meerlo. Afstammelingen van deze tak vinden we vóór 1872 terug in Montfoort, Willescop, Linschoten en Oudewater. Zij worden zowel van Achthoven als van Agthoven genoemd.

  2. In 1670 huwt in Leiden een Cornelis Adriaensz van Achthoven, die afkomstig zou zijn van Woerden, met Adriaentgen Cornelisdr van Vianen. Zij hebben afstammelingen te Leiden. top

Achthoven onder Lexmond

De bushalte Achthoven op de Lekdijk in Achthoven onder Lexmond

Achthoven onder Lexmond Zie kaart uit 1866.

Achthoven aan de Lek onder Lexmond behoort tot het Vijfherenland. De heerlijkheid Achthoven behoorde aan de heren van Lexmond, Agthoven en Lakervelt. In 1442 behoorde een hoeve in Achthoven tot de heren van Brederode, volgens een charter uit dat jaar. In 1481 wordt er een Willam van Achtoven vernoemd te Ameide die daar woonde op een hofstede aan westzijde van de Nye Straat.
We vermoeden dat de volgende families uit dit dorp afkomstig zijn:

  1. Cornelis Jansz (van) Achthoven, paardenkoper te Woerden, koopt in 1642 een stuk leenland in Lopik. Hij sterft in 1683 in Woerden, nadat hij daar enkele huizen had gekocht in 1678. Hij huwt (als weduwnaar?: er wordt en Cornelis Jansz van Achthoven in Lopik vermeld in 1626) in 1636 Matgen Leenderts van Nes (gezamenlijk testament in 1636 te Woerden).

  2. Pieter Jansz van Achthoven huwt in Montfoort in 1645. Pieter zal een zoon hebben: Jacob Pietersz van Achthoven, die in 1675 huwt te Montfoort. Deze moet nog nazaten hebben tot heden ten dage, ook in Den Haag. Er is van deze tak een protestante tak en een katholieke tak.

  3. Jan Jansz van Achthoven. Woont te Lopik. Wordt vernoemd in de Monsterrollen (voor de dijkslag) te Lopik in de jaren 1643-1658. In 1658 wordt dan de weduwe van Jan Jansz van Achthoven vernoemd. Huwt te Lopik in 1637 Metje Gijsberts, weduwe van Adriaen Jelisz Lopick (alhier getrouwd).Jan Jansz van Achthoven heeft te Lopik huisnummer No.35 in de huislijsten. Kinderen onbekend.

  4. Ghijsbert Jansen van Achthoven/van Agthoven, geboren rond 1656,woont te Willescop. Hij wordt vermeld in de Notariele Archieven van Montfoort in 1681, 1708 en 1710. Hij overlijdt in 1717 te Willescop. Hij huurde hofstede, schuur en bergh, met 14 morgen wey, hoy en hennipland te Willescop van Eyckje Ariens van der Laan, die de tante van zijn kinderen is. Na zijn dood wordt deze huur voortgezet voor nogmaals 4 jaar voor 200 carolus gulden jaarlijks (door de kinderen Cornelis en Cornelia). Hebben paarden, koeien, bouwerij en melkerij in 1719. Hij huwt in 1681 Lijsbeth ‘Leissie’ Cornelisse. Hun dochter Mattie huwt Hendrik Cornelisz van Achthoven uit Blokland.

  5. Aelbert Jansz van Achthoven. Geboren ca. 1599 te Achthoven onder Lexmond. Zoon van Jan Aelberts en Neeltgen Adriaensz. Bouwman en schepen te Benschop 1657-1659, 1664. Overleden 1664-1665. Huwt rond 1623 Metgen Gerrits Kersberch, dochter van Gerrit Jansz Kersberch (schepen te Lexmond en Heemraad te Achthoven) en Hilligen Jansdr, geboren te Achthoven en overleden tussen 1650 en 1665.

  6. Cornelis Joosten van Agthoven. Zoon van Joost Ponsen van Agthoven (schepen te Hardenbroek: mogelijk zoon van de schout Pons in Achthoven onder Lexmond) en Hermtie Cornelis. Huwt rond 1710 Dirkje Joosten van Bemmel. Hun kinderen wonen te Wijk bij Duurstede

  7. Cornelis Anthonisz van Achthoven. Geboren zeker vóór 1615; gestorven vóór 1655; wonen op Papenburch steeg te Amsterdam. Huwt Aeltje Jans vóór 1635. Hun kleinzoon Cornelis Anthonissen van Achthoven, notaris te Amsterdam van 1694 tot 1728, woonde op het Damrak.

  8. Theunis Adriaensz van Achthoven, geboren rond 1640. Schoenmaker. Sterft op 16 aug. 1685 te Amsterdam. Huwt rond 1663 Trijntje Jacobs. Zij hebben afstammelingen in Amsterdam. top

Achthoeven in de Hollandsche Waard

Dit Achthoeven wordt vernoemd in de oude archieven van Holland en Zeeland. Het is verloren gegaan in 1421 door de vloedstorm. Het zou gelegen hebben ten noordoosten van het huidige Strijen.
In Nieuwerkerk (Zld) woont in 1657 een Heyndrick Cornelissen van Achthoven: geb. rond 1626, met daar 7 generaties nageslacht (en vanaf 1846 in Ohio,USA). Hij is waarschijnlijk dezelfde als de in 1626 te Roosendaal geboren Henricus, zoon van Cornelis Henricxssen van Achthoven en Mayken van Son.

Achthoeven onder Udenhout

Achthoeven was in 1842 een gehucht even ten oosten van Udenhout. In de dokumenten van Tilburg en Udenhout hebben we echter vóór 1812 geen vermelding van dit Achthoeven gevonden.  top